در مجموعه‌ی سندهای موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پیش‌نویس قراردادی وجود دارد که خبر از احداث کارخانه‌ی هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ فروند بل ۲۱۴ می‌دهد. این سند مکاتبه‌ی معاونت تسلیحاتی وزارت جنگ با اداره‌ی چهارم ستاد بزرگ‌ارتشتاران برای ارسال گزارش‌های حسن طوفانیان به محمدرضاشاه پهلوی است.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، بالگرد حامل رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه، امام‌جمعه و استاندار آذربایجان شرقی که روز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ سقوط کرد، بِل ۲۱۲ (Bell ۲۱۲) دوموتوره، ساخت آمریکا بود؛ بالگردی با ظرفیت حداکثر ۱۵ نفر (دو خلبان و ۱۳ سرنشین)، به طول ۱۷ متر، ارتفاع ۳ متر، سقف پروازی حدود ۱۷ هزارپا که بیش‌ترین حجم برخاستی (قابلیت جابه‌جایی) آن ۵ تن برآورد شده است.
بالگردی که برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ در زمان جنگ ویتنام پرواز کرد، در ارتش ایالات متحده با نام یواچ-۱ان تواین هویی (Twin Huey) شناخته شد و بل ۲۱۲ (که سال ۱۹۷۱ وارد ناوگان هوایی شد) مدل غیرنظامی آن است. مدل نظامی آن هنوز هم توسط نیروی هوایی ایالات متحده و در ایتالیا، اسپانیا، آرژانتین و عربستان سعودی و… کاربرد دارد.
ایران تا سال ۲۰۲۳ دارای ۱۰ فروند بالگرد بل ۲۱۲ بود که دو فروند آن مورد استفاده‌ی نیروی هوایی و بقیه توسط نیروی دریایی استفاده می‌شوند؛ بالگردهایی که سال‌ها قبل از انقلاب خریداری شدند و در آسمان ایران به پرواز درآمدند. پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به‌تازگی سندی را در این باره منتشر کرده که مشروح آن‌را در ادامه می‌خوانید:
در مجموعه‌ی سندهای موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پیش‌نویس قراردادی وجود دارد که خبر از احداث کارخانه‌ی هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ فروند بل ۲۱۴ می‌دهد. این سند مکاتبه‌ی معاونت تسلیحاتی وزارت جنگ با اداره‌ی چهارم ستاد بزرگ‌ارتشتاران برای ارسال گزارش‌های حسن طوفانیان به محمدرضاشاه پهلوی است. (شماره پرونده ۶۰۷۵)
در پیش‌نویس قراردادی که طوفانیان، مسئول خرید اقلام دفاعی ارسال کرده، آمده است برای این کارخانه یک شهرک مناسب و مجهز به کلیه وسائل و امکانات لازم که گنجایش زندگی ۲۳۰۰ خانواده را داشته باشد ساخته خواهد شد.
کارخانه‌ی هلیکوپترسازی بل در اصفهان مستقر شد و چنان‌که روزنامه‌ی واشنگتن‌پست ۱۲ می ۱۹۷۷ (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶) در گزارشی نوشت: «حضور شرکت بل در ایران، بزرگترین گروه افراد آمریکایی در ایران حتی بیشتر از نیروهای آمریکایی حاضر در ارتش ایران به حساب می‌آید. تا ماه آوریل ۱۹۷۵، شرکت بل بیش از ۱۷۰۰ کارمند فعال و ۶۰۰۰ نفر وابسته در ایران داشت. این تعداد در سال گذشته تا ۸ درصد افزایش داشت…»
به نوشته‌ی این روزنامه «شاه ۵۰۰ هلیکوپتر نظامی بل، به علاوه ۱۰۰ هلیکوپتر بل دیگر از نوع مدل اوگستا (Augusta) سفارش داده بود. از آن‌جایی که کمبود نیروی کار ماهر ایران و مدیریت فنی این کشور، گرفتاری بزرگ و مزمن بود، ایران مجبور شد تا به شرکت بل جهت حفظ سرعت پرواز هلیکوپترهایش تکیه کند.»
متن پیش‌نویس قرارداد به این شرح است:
پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران
گزارش
مفتخراً به شرف عرض می‌رساند:
مذاکرات بین نمایندگان ارتش شاهنشاهی و روسای کمپانی بل و تکسترون با نظارت نماینده وزارت دفاع امریکا در تهران در مورد ایجاد یک کارخانه‌ی هلیکوپترسازی خاتمه یافته و پیش‌نویس قرارداد آماده شده است. نکات برجسته‌ی این پیش‌نویس به شرح زیر به شرف عرض خاک‌پای مبارک شاهانه می‌رسد:
۱- ایجاد یک کارخانه هلیکوپترسازی برای ساخت ۴۰۰ هلیکوپتر ۲۱۴ ایران بطوریکه آخرین هلیکوپتر تا خاتمه سال ۱۹۸۴ (دی‌ماه ۱۳۶۳) تحویل گردد.
۲- ایجاد مقدورات کامل برای ساخت هلیکوپترهای معروض در ایران بدست مهندسین و کارگران ایرانی در نیمه سال ۱۹۸۲ (اواسط تابستان ۱۳۶۱) و تحویل عملیات کارخانه به دولت شاهنشاهی ایران در این تاریخ (پیشرفت کار و افزایش تدریجی انتقال تخصص به ایرانیان باید طوری انجام گیرد که در تاریخ تحویل ۸۷ درصد مدیران مهندسین کارگران فنی و مسئولین اموراداری را ایرانیان و ۱۳ درصد بقیه را خارجیان تشکیل دهند و این نسبت باید بطور متعادل در تمام تخصص‌ها تقسیم شده باشد.)
۳- واگذاری حق فروش انحصاری هلیکوپترهای ساخت ایران در منطقه فروش شامل ۱۷ کشور به این شرح: پاکستان، هندوستان، مصر، لبنان مغرب، عراق، عربستان سعودی، کویت، ترکیه، افغانستان، سوریه، الجزیره، اردن، عمان،لیبی.
۴- دولت شاهنشاهی ایران این اختیار را خواهد داشت که در صورت تمایل قراردادی برای ساخت و فروش انحصاری هلیکوپترهای ۲۰۶ و ۲۰۵ و ۲۱۴ و ۲۲۲ با طرف قرارداد منعقد نماید.
۵- طرف قرارداد بررسی‌های لازم را برای بهبود هلیکوپتر ۲۱۴ به طوری که بهتر جواب‌گوی شرایط جوی و اقلیمی ایران و نیازمندی ارتش شاهنشاهی باشد، به عمل خواهد آورد.
۶- یک شهرک مناسب و مجهز به کلیه‌ی وسایل و امکانات لازم از نظر دبستان و دبیرستان، مسجد، درمانگاه، بیمارستان، پارک، سینما که گنجایش زندگی ۲۳۰۰ خانواده را داشته باشد در فاصله‌ی کمی از کارخانه (سه الی پنج کیلومتر) تحت نظارت طرف قرارداد و به هزینه ارتش شاهنشاهی ساخته خواهد شد.
۷- برای آموزش لازم برای مدیران، مهندسین و تکنیسین‌ها و سایر تخصص‌ها وسیله‌ی طرف قرارداد اقدام خواهد شد و به این منظور ساخت کلاس، آمفی‌تئاتر، آزمایشگاه‌های مختلف و تأمین وسایل کمک‌آموزشی در قرارداد پیش‌بینی شده است.
۸- هزینه‌ی لازم برای انجام پروژه (بدون منظور داشتن حق‌العمل ثابت و حق‌العمل تشویقی که بر حسب فرمول پیشرفته پرداخت خواهد شد) با احتساب دلار در سال ۱۹۷۵ مبلغ – / ۸۵۷۷۶۴۰۰۰ دلار پیش بینی شده است. این مبلغ مشمول ضریب افزایش قیمت‌ها می‌باشد و به موجب تخمینی که زده می‌شود افزایش قیمت تا خاتمه سال عملیات مشترک (۱۹۸۴) در حدود ۴۵ درصد کل هزینه یا معادل مبلغی در حدود ۳۹۰ میلیون دلار خواهد بود که با احتساب حق‌العمل ثابت و تشویقی که آن هم کمتر از ۱۸۰ میلیون دلار در طول دوره عملیات نمی‌تواند باشد، به اضافه هزینه تشکیل دفتر ایرانی مدیر پروژه مبلغ کل هزینه به مبلغی در حدود ۱۴۵۰۰۰۰۰۰۰ دلار بالغ می‌گردد.
۹- هزینه مبلغ معروض به نسبت‌های نامساوی در سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۴ پرداخت می‌گردد، پیش‌بینی شده است که بزرگترین رقم پرداخت در سال ۱۹۷۶ در حدود ۱۹۰ میلیون دلار می‌باشد و کمترین آن در سال ۱۹۸۴ مبلغی در حدود ۴۵ میلیون دلار خواهد بود.
۱۰- در صورت امضاء قرارداد موعد اولین پرداخت به مبلغ ۳۵ میلیون دلار در ژانویه ۱۹۷۶ (دی‌ماه ۱۳۵۴) خواهد بود و سپس به فاصله هر سه ماه به ترتیب ۴۰ و ۵۰ و ۴۰ میلیون دلار (جمعاً در اولین سال قرارداد مبلغ ۱۶۵ میلیون دلار) باید پرداخت گردد.
۱۱- در پیش‌نویس قرارداد ضمانت اجرائی مالی علیه طرف قرارداد پیش‌بینی نشده است.
۱۲- برای اینکه از یک نظارت دائم و مطمئن استفاده شود، قرارداد با شرایط F. N. S به مرحله عمل و اجرا درخواهد آمد.
۱۳- برای ایجاد کارخانه و شهرک نیاز به دو قطعه زمین هر یک به مساحت ۲/۲۵ کیلومتر مربع (در حدود ۱/۵ × ۱/۵ کیلومتر) به فاصله ۳ الی ۵ کیلومتر از یکدیگر در حومه تهران به مساحت ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر می‌باشد و ضرورت دارد که هر چه زودتر زمین‌های مورد نیاز وسیله یک تیم متشکل از مهندسین ایرانی و نمایندگان طرف قرارداد انتخاب شود.
۱۴- برای نظارت مستمر روی کارهای ساختمانی و عملیاتی ضرورت دارد که به عنوان اولین اقدام یک مدیر پروژه (که به عقیده نماینده وزارت دفاع امریکا در تهران باید یک امیر جوان صحیح‌العمل، مصمم، باشهامت که آشنایی کامل به زبان انگلیسی داشته باشد با یک سرهنگ واجد شرایط به نیل به درجه امیری ) انتخاب گردد.
۱۵ – بزرگترین مسئله برای وصول به هدف یعنی ایجاد مقدورات کامل ساخت هلیکوپتر بدست مهندسین و کارگران ایرانی جلب پرسنل مستعد برای آموزش در تخصص‌های مورد نیاز می‌باشد. جدول نیازمندی پرسنل معروض بشرح زیر است
جمع نیازمندی برای سال ۱۹۷۷ (سال دوم قرارداد)…………………۲۶۵
۱۹۷۸……………………………………………………………………………………….. ۷۴۵
۱۹۷۹……………………………………………………………………………………….۱۴۲۴
۱۹۸۰……………………………………………………………………………………….۱۸۹۳
۱۹۸۱………………………………………………………………………………………..۲۱۴۱
۱۹۸۲…………………………………………………………………………………………۲۲۰۲
با شرح مراتب معروض استدعا دارد در صورت استقرار اراده سنیه شاهانه منویات خاطر خطیر شاهانه شرف صدور یابد.
تصویب استدعای معروضه منوط به اراده سنیه شاهانه است
از شرف عرض پیشگاه شاهانه گذشت
۱۳۵۴.۰۸.۲۲
جان‌نثار ارتشبد طوفانیان
۲۵۹۵۷
