طبق مطالعات، اولین انسان‌ها یا گونه‌های مشابه انسان برای اولین‌بار حدود ۲ میلیون سال پیش روی زمین زندگی می‌کردند. این درحالی است که هومو ساپینس‌های اولیه یا انسان‌های امروزی برای اولین‌بار حدود ۲۰۰۰۰ سال پیش در آفریقا ظاهر شدند.
هزاران سال پس از ظهور هومو ساپینس، انسان اولیه با توسعه کشاورزی، تسلیحات، هنر، ساختار اجتماعی و سیاست، پایه‌هایی را برای آنچه درنهایت به تمدن انسانی تبدیل می‌شود، بنا کرد. باوجودی‌که اولین تمدن و شهرنشینی در بین‌النهرین در نظر گرفته می‌شود، چندین قوم قبل از آن، جوامع و فرهنگ‌های پیچیده‌ای را بنا کردند که می‌توان آن‌ها را نیز به‌عنوان تمدن‌های اولیه برشمرد. در ادامه ۵ مورد از اولین تمدن‌های بشری را معرفی خواهیم کرد.
۱. سان پیپل
- قدمت: ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱۴۰,۰۰۰ سال پیش – تاکنون
- مکان: جنوب آفریقا در کشورهایی مثل بوتسوانا، نامیبیا، آنگولا، زامبیا، زیمباوه، لسوتو و آفریقای جنوبی
- دستاوردهای قابل‌توجه: برخی از قدیمی‌ترین نقاشی‌های سنگی شناخته‌شده و قدیمی‌ترین مراسم آیینی شناخته‌شده
سان پیپل‌ها در آفریقای جنوبی، تاریخ خود را مستقیماً به مردمان باستانی که حدود ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱۴۰,۰۰۰ سال پیش زندگی می‌کردند، پیوند می‌زنند.
در گذشته، «سان‌ها» شکارچیان نیمه عشایری بودند که به‌صورت گروهی زندگی می‌کردند. امروزه آن‌ها بیشتر به‌عنوان کارگر مزرعه، محافظان طبیعت یا در سایر مشاغل کوچک مشغول هستند.
باستان‌شناسان در یافته‌های اخیرشان، قدیمی‌ترین مراسم آیینی شناخته‌شده را به اهالی «سان» نسبت داده‌اند. آن‌ها در غاری در تپه‌های تسولیدو در بوتسوانا، سرنیزه‌های ۷۰ هزار ساله‌ای را کشف کردند که برای مار پیتون قربانی شده بودند.
تپه‌های تسولیدو همچنین به دلیل داشتن بزرگ‌ترین تجمع نقاشی‌های سنگی در جهان مشهور هستند. این نقاشی‌های سنگی همگی از آثار «سان پیپل‌ها» بوده‌اند.
سان‌ها توانسته‌اند اولین حق امتیاز جهان را برای دانش سنتی خود از Hoodia gordonii (که امروزه در زمینه داروهای رژیمی فعالیت می‌کند) دریافت کنند.
۲. استرالیایی‌های بومی
- قدمت: ۵۰,۰۰۰ سال پیش- تاکنون
- مکان: استرالیا
- دستاوردهای قابل‌توجه: قدیمی‌ترین مراسم مذهبی آیینی شناخته‌شده، برخی از قدیمی‌ترین نقاشی‌های سنگی شناخته‌شده، ساخت قدیمی‌ترین سازه‌ها (تله ماهی)
اگرچه همیشه مردمان ساکن بین‌النهرین به‌عنوان اولین تمدن انسانی شناخته می‌شوند، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که استرالیایی‌های بومی یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های شناخته‌شده روی زمین هستند که قدمتی بیش از ساکنین بین‌النهرین دارند.
اجداد این بومیان چیزی حدود ۷۵۰۰۰ سال پیش زندگی می‌کرده‌اند، اما حدود ۵۰,۰۰۰ سال قبل گروه ژنتیکی متمایزی از آن‌ها به وجود آمد که به‌عنوان پیشینیان بومیان امروزی استرالیا شناخته می‌شوند.
دانشمندان معتقدند که این گروه متمایز برای اولین‌بار بین ۳۱,۰۰۰ تا ۴۰,۰۰۰ سال پیش در استرالیا ساکن شدند و اجداد مستقیم قبایل بومی باقی‌مانده امروزی هستند. بومیان استرالیا امروزه فرهنگ اجداد مستقیم خود را تا حد زیادی حفظ کرده‌اند.
کشف بقایای انسان از دریاچه مونگو در نیوساوث‌ولز استرالیا در سال ۱۹۶۹ نشانه‌هایی از یکی از قدیمی‌ترین آیین‌های مذهبی را در اختیار باستان‌شناسان قرار داد. بقایای معروف به «زن مونگو» مربوط به ۲۴۷۰۰ تا ۱۹۰۳۰ سال پیش هستند.
بومیان استرالیایی یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های شناخته‌شده جهان، یعنی تله‌های ماهی Ngunnhu را ساختند که حداقل ۴۰,۰۰۰ سال قدمت دارند.
۳. چاتال هویوک
- قدمت: از۷۵۰۰ سال تا ۵۷۰۰ سال قبل از میلاد
- مکان: آناتولی جنوبی (ترکیه امروزی)
- دستاوردهای قابل‌توجه: یکی از اولین سکونتگاههای شهری
سکونتگاه چاتال هویوک یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاههای شهری است که مربوط به دوران نوسنگی می‌شود و تا به امروز به‌خوبی حفظ شده است. کاوش‌های این محوطه شواهدی از سازمان‌دهی اجتماعی و شیوه‌های فرهنگی ماقبل تاریخ را نشان می‌دهد.
مردم چاتال هویوک یکی از اولین افرادی بودند که خود را با زندگی کشاورزی وفق دادند. تخمین زده می‌شود که میانگین جمعیت چاتال هویوک بین ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ نفر باشد. این شهر قدیمی، خیابان یا مسیر پیاد‌ه‌روی ندارد و خانه‌ها به‌صورت خوشه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند و به پشت‌بام یکدیگر دسترسی دارند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم چاتال هویوک محل زندگی خود را تمیز نگه می‌داشتند و فاضلاب و مواد غذایی خود را در منطقه‌ای خارج از شهر دفع می‌کردند.
مردم چاتال هویوک مردگان خود را دفن می‌کردند، نقاشی‌های دیواری می‌کشیدند، به مجسمه‌سازی می‌پرداختند و حتی جمجمه‌ها را برای بازسازی چهره‌ها گچ‌بری و آن‌ها را نقاشی می‌کردند.
هیچ معبد قابل شناسایی در چاتال هویوک کشف نشده است، اما از آنجا که نمادهای خاص زیادی در بعضی اتاق‌ها (که ممکن است زیارتگاه بوده‌اند) کشف شده، محققان بر این باورند که مردم این شهر سکونتگاههای مذهبی با نمادهای بسیار داشته‌اند.
۴. عین غزال
- قدمت: ۷۲۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد
- مکان: عین غزال (عمان امروزی، اردن)
- دستاوردهای قابل‌توجه: مجسمه‌های عین غزال
عین غزال یک جامعه کشاورزی اولیه بود و مردم آن به ساختن برخی از اولین مجسمه‌های شکل انسان شهرت دارند. این پیکره‌ها از گچ ساخته شده و شامل مجسمه‌ها و نیم‌تنه‌های کاملی است که مردان، زنان و کودکان را به تصویر می‌کشد. درمجموع ۱۵ مجسمه و ۱۵ نیم‌تنه در دو انبار جداگانه پیدا شده است که قدمت آن‌ها حدود ۲۰۰ سال با هم تفاوت دارد.
مردم عین غزال علاوه بر ساختن مجسمه، کشاورزانی بودند که گندم، جو، نخود و عدس می‌کاشتند. آن‌ها همچنین حیوانات وحشی مانند غزال، آهو، خوک، روباه و خرگوش را شکار می‌کردند. طبق تحقیقات در آن دوره، مردم عین غزال غذاهای متنوعی می‌خوردند.
باستان‌شناسان شواهدی مبنی بر اختلاف طبقاتی اجتماعی در عین غزال کشف کرده‌اند؛ ازجمله اینکه تنها برخی از افراد تقریباً هر ۱۵ تا ۲۰ سال یک‌بار دفن شده‌اند، درحالی‌که تقریباً بقیه در زباله‌ها ریخته می‌شدند.
۵. جیاهو
- قدمت: ۷۰۰۰ تا ۵۷۰۰ سال قبل از میلاد
- مکان: هنان، چین
- دستاوردهای قابل‌توجه: یکی از اولین نمونه‌های نوشتاری و برخی از قدیمی‌ترین سازهای قابل نواختن
جیاهو سکونتگاهی واقع در دشت مرکزی چین باستان بود و مردمی که در آنجا زندگی می‌کردند برخی از اولین نمودهای فرهنگ چینی را شکل دادند. از فرهنگ جیاهو اغلب با فرهنگ پیلی‌گنگ یاد می‌شود، چون باستان‌شناسان هنوز در مورد اینکه آیا مردم جیاهو بخشی از گروه بزرگ‌تر پیلی‌گنگ بوده‌اند یا خیر، توافق ندارند.
البته شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد آن‌ها دو فرهنگ مجزا بودند که تقریباً در یک زمان خود را نشان دادند. برای مثال، مردم جیاهو برنج کشت می‌کردند، درحالی‌که اهالی پیلی‌گنگ این کار را نمی‌کردند. از طرفی سکونتگاههای مردم جیاهو مربوط به چند صد سال قبل از ظهور اولین شهرک‌های پیلی‌گنگ است.
برخی از قدیمی‌ترین ابزارهای موسیقی (فلوت‌های زیادی در جیاهو کشف شده) و شاید اولین نمونه نوشتار چینی در این منطقه یافت شده است.
نمادهای جیاهو ۱۶ علامت مختلف هستند که روی مصنوعات ماقبل تاریخ یافت شده‌اند. محققان اعتقاد دارند که آن‌ها به‌جای نوشتن سیستماتیک از این علائم استفاده می‌کردند.
همچنین شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که جیاهو در حدود ۵۷۰۰ سال قبل از میلاد به دلیل سیلی عظیم رها شده است. از آنجایی که آثار کمی در اقامتگاه‌های جیاهو کشف شده، اعتقاد بر این است که ساکنان این شهر توانسته‌اند وسایل خود را از سیل نجات دهند و آنجا را ترک کنند.
