مبلغ نوشت: گاهی سکوت در برابر سؤالات ذهنی کودک، موجب شکل‌گرفتن این تلقی در کودک می‌شود که «هیئت جای خوبی نیست! چون اشکِ پدر و مادر من رو درمیارن!» کودک منطقی ندارد که به کمک آن بتواند، پاسخگوی این سؤالات باشد و در نهایت ممکن است از هیئت و حتی از اهل‌بیت(ع) که جانم به فدایشان بیزار شود.
به گزارش «مبلغ»- فاطمه حاجی‌طاهری‌ها، دانشجوی ارشد روان‌شناسی اسلامی (مثبت‌گرا) و طلبه سطح سه تعلیم و تربیت اسلامی، از قزوین، با اشاره به اینکه طراحی اولیه و اصلیِ هیئت‌های مذهبی برای بزرگسالان بوده و هست، گفت: حضور کودکان در هیئت‌های مذهبی، اگرچه لازم و ضروری است؛ اما آدابی دارد. اگر حضور کودکان در هیئت بدونِ تمهید مقدمات و لوازم صورت پذیرد، به‌جای انتقال معارف و محبت اهل بیت(ع) و برجای گذاشتنِ خاطرات خوب و شیرین، برای کودکان تجربه‌ای تلخ و تاریک برجای خواهد گذاشت.
وی در ادامه اظهار کرد: کودکِ یکجانشین، سالم نیست! ذاتِ کودک، حرکت و تلاش است. باید تمهیداتی بیندیشیم تا ماندگاریِ کودک در هیئت بیشینه شود؛ مثلاً: «اسباب‌بازی‌های ساده» مانند برگه‌های رنگ‌آمیزی، کاردستی‌های ساده و موارد این چنینی مدتی کودک را به‌خود مشغول می‌کند. اما گاهی آرزو می‌کنیم کاش اسباب‌بازی را نبرده بودیم: مثلاً اسباب‌بازی‌های خاصی که موجب حسرت بقیه کودکان می‌شود؛ یا اگر کودک دیگری آن را از دست فرزند ما بگیرد، موجب خدشه به حس مالکیت کودکمان می‌شود؛ را به هیچ‌وجه به هیئت نبریم.
این کارشناس بیان کرد: در انتخاب اسباب‌بازی به ملاک‌های مهم دیگر هم دقت کنیم؛ اسباب‌بازی موجب ایجاد صدا و مزاحمت مانندِ ماشین‌ها یا تفنگ‌هایی که در هنگام بازی، صدا پخش می‌کنند؛ برای سایر عزاداران نباشد. حمل و نقلشان راحت باشد. امکان مشارکت سایر کودکان و یافتن رفیق هیئتی را فراهم کند.
وی خاطرنشان کرد: همراهیِ اقوام یا دوستانی که با فرزند ما ارتباط خوبی دارند، هم بار نگهداریِ کودک را بر دوش چند نفر تقسیم می‌کند، هم خاطره خوشی از هیئت برای فرزند باقی می‌گذارد. پدران نباید از بار نگهداری کودکان در هیئت شانه خالی کنند. پدران هم باید با افزایش توانمندی‌ها، صبر و حوصله‌شان، در این امر مهم مشارکت کنند تا مادران هم از معارف اهل‌بیت (ع) بهره ببرند.
حاجی‌طاهری‌ها تصریح کرد: خوابیدن کودک در ساعاتِ پیش از مراسم، موجب همراهی بیشتر و بهانه‌گیری کمتر او خواهد شد. اگر انرژی فرزند ما کاملاً تخلیه شده باشد و استراحت نکرده باشد، عملاً توان همراهی و حضور در هیئت ندارد: بهتر است از حضور در هیئت اجتناب کنیم یا یک نفر از والدین در مراسم حضور پیدا کند و دیگری در منزل در کنار کودک بماند. والدین نیز باید پیش از هیئت، استراحت کرده باشند تا انرژی و توان همراهی و مدیریت یک کودک بانشاط را در هیئت داشته باشند.
حضور کودکان در هیئت با آمادگی قبلی
وی ادامه داد: گاهی والدین فراموش می‌کنند که حضور کودک در هیئت با حضور کودک در خانه مادربزرگش متفاوت است. برای حضور موفق و مؤثر کودک در هیئت، باید همانند یک مسافرت کوتاه، تمهیداتی اندیشید و مقدماتی را فراهم کرد. مثلاً: قبل از خروج از منزل، کودکان در آرامش به سرویس بهداشتی بروند، همراه داشتن شلوار و لباس اضافه امری مهم است، یک بطری آب و مقداری خوراکی برای هر کودک به همراه داشته باشیم، پتو یا ملحفه نازک هم برای روانداز کودکان به‌خواب رفته و هم برای زیرانداز هنگام خوردن و آشامیدن کودک کاربرد دارد.
این کارشناس خاطرنشان کرد: بسیار مشاهده کردم که کودکان را با گرسنگی از خانه به هیئت می‌آورند. بارها تجربه کردم که کودکانِ حاضر در هیئت، مشتاقِ حتی یک تکه نان هستند، روشن است که این کودک از ساعت‌ها پیش چیزی نخورده است. دریافتی و تأثّر کودکِ گرسنه از هیئت کاملاً منفی و ناخوشایند است. هنگامی که جسم کودک درگیرِ نیازهای اولیه‌اش است، امکان تعالی و به پرواز در آمدنِ روح وجود ندارد. این اختلال، معمولاً با بهانه‌گیری بروز و ظهور می‌یابد. بنابراین باید پیش از رفتن به هیئت در منزل ضعف دل کودک را بگیریم.
وی گفت: همراه داشتن خوراکی در هیئت به ویژه هیئت‌های طولانی امری پسندیده است. فقط باید دقت کنیم اولاً خوراکی بودار نباشد که سایر کودکان و حتی بزرگترها دلشان بخواهد. ثانیاً خاص نباشد که تهیه‌اش برای همگان ممکن نباشد. ثالثاً موجب کثیفی حسینیه و مسجد نشود. اگر در توانمان است، کمی بیش از نیاز فرزندانمان خوراکی ببریم؛ تا امکانِ هدیه و تعارف به سایر عزاداران فراهم باشد. اگر دوست داریم فرزندمان سخاوتمند شود، مقداری خوراکی به او بدهیم تا بین کودکان حاضر در هیئت پخش و هدیه کند.
این کارشناس که خود مادر سه فرزند است در ادامه بیان کرد: کثیف رها کردن محل، تأثیر ضد تربیتی غیرمستقیم دارد. همراه‌داشتنِ زیرانداز یا نپتون دستی به‌خصوص اگر کودکان متعددی همراه داریم و مشارکت‌گرفتن از کودکان در نظافت، می‌تواند اثر خوبی داشته باشد. چه نیکو است در هنگامی که فرزندمان در حال نظافت هیئت است، به امام حسین(ع) بگوییم: «فرزندم را از همین سن، خادم محفلت کرده‌ام، دستش را بگیرید که تا آخر عمر از شما جدا نشود.»
انتخاب هیئت و مکان مناسب
وی خاطرنشان کرد: در غالب شهرها، هیئت‌های متنوعی برگزار می‌شود که به ما فرصت انتخاب را ارزانی می‌دارد. با خود بیندیشیم «بهترین هیئت برای حضور کودک کدام است؟» و «در کجای هیئت بنشینیم تا کودکمان همراهیِ بیشتری داشته باشد؟» در پاسخ به این سؤالات چند شاخصه و نکته مهم است.
این طلبه سطح سه تعلیم و تربیت اسلامی تصریح کرد: الگوی «هیئت کودک» و «حسینیه کودک» الگوی بسیار مناسبی است که در شهرهای مختلفی تجربه شده و به‌خوبی جواب داده است. مثلاً «هیئت شباب‌الحسن یزد» هیئتی مستقل و نه در حاشیه هیئت بزرگسالان است که مخاطب اصلی‌اش را کودک و نوجوان قرارداده است. در این هیئت از قرائت قرآن و سخنرانی تا مداحی و روایتگری متناسب با اقتضائاتِ سن مخاطب اصلی کودک و نوجوان انجام می‌شود.
وی افزود: هیئتی را انتخاب کنیم که پذیرای کودکان باشند و بچه‌ها و والدین کمترین تذکر را دریافت کنند. متأسفانه گاهی افراد سالخورده به‌واسطه آستانه پایین تحمل، به مادران جوان تندی می‌کنند که موجب شود کل خانواده از حضور در چنین مکان‌هایی امتناع ورزند.
حاجی‌طاهری‌ها اظهار کرد: هیئتی را انتخاب کنیم که از منظر زمانبندی با حوصله کودکان ما سازگاری داشته باشد. یعنی هم خیلی طولانی نباشد، هم ساعت و نظم خواب با اختلال جدی مواجه نشود. هیئتی را برای حضور انتخاب کنیم که مقتل‌خوانی یا روضه‌های باز نداشته باشد. در مکانی در هیئت بنشینیم که شلوغ و پررفت و آمد نباشد و چه بهتر که کودکان امکان بازی و تحرّک داشته باشند. به‌خصوص وقتی صدای مراسم در اطرافِ هیئت هم پخش می‌شود. در هیئت نزدیک بلندگو یا جایی که صدا زیاد است، ننشینیم زیرا آستانه تحمل بچه‌ها زود تمام می‌شود. هیئت را انتخاب کنیم که سرویس بهداشتی داشته باشد و سرویس از محل مراسم و نشستن، فاصله زیاد نداشته باشد.
کودک چه مدت در مهد هیئت باشد؟
وی ادامه داد: این روزها پیرامون مهد هیئت محل نگهداری کودکان در حاشیه هیئت بزرگسالان و کیفیتش بحث‌های فراوانی صورت گرفته و فضا برای گفتگوی علمی و منطقی، و دقت در ابعاد مختلف این پدیده فراهم شده است و اگر بخواهم جمع‌بندی کنم باید بگویم، سعی کنیم کودکان درون محیط، جو و فضای هیئت باشند تا «هیئتی» شوند.
این کارشناس تصریح کرد: این‌گونه نباشد که با سپردن کودکان به مهد هیئت، فقط فضا را برای حضور خودمان راحت‌تر کنیم و هیچ کاری در جهت هیئتی‌شدن فرزندمان نکرده باشیم. فراموش نکنیم ما باید برای هیئتی‌شدنِ کودکانمان تلاش کنیم و زحمت بکشیم. کودک بدون کوشش و تمرکز والدین، نه قرآنی می‌شود، نه اهل‌بیتی، نه هنرمند، نه ورزشکار خواهد شد.
وی افزود: نگارش نسخه یکسان برای همه کودکان و همه هیئت‌ها صحیح نیست. نمی‌توان برای همه کودکان و همه هیئت‌ها نسخه پیچید که «مهد بأیّ نحوکان حرام است» یا «مهد اوجب واجبات است.» هم شخصیت و ویژگی‌های فردی کودک در پاسخ به این مسئله بسیار مؤثر است؛ هم اعضا و مخاطبان قدیمی و جدید هیئت، کیفیت سخنرانی و مداحی، کیفیت صحن اصلی هیئت، هم کیفیت مهد، از مربیان و فضاسازی تا برنامه و محتوای مهد شاخصه‌های غیرقابل کتمانی هستند.
این طلبه سطح سه تعلیم و تربیت اسلامی گفت: جمع‌بندی حقیر این است که اگر مهد، محتوای مرتبط با حبّ اهل‌بیت(ع) را با روش‌ها، ابزارها و قالب‌های متناسب با سن کودکمان ارائه می‌کند، خوب است کودکمان در بخش کوچکی از زمانِ برگزاریِ هیئت، در کنار سایر کودکان در مهد باشد. حضور کودک در مهد از ابتدا تا انتهای هیئت‌مخالفِ اصول تربیتی و «هیئتی‌شدنِ کودکان» است.
انتقال نسلی فلسفه عزا و بکاء
وی بیان کرد: به تعبیر رهبر انقلاب «در این آشفته‌بازار صداهای مختلف فضای مجازی و تکثر رسانه‌ای که وجود دارد، در این صداهای گوناگون، یک صدا در انزوا قرار گرفته و آن، صدای انتقال معارف نسلی و خانوادگی است. پدرها، مادرها خیلی چیزها را به بچه‌هایشان یاد میدادند؛ خیلی از این مردم ما، یعنی شاید بشود گفت اکثر [آنها]، معلومات دینی‌شان، دانسته‌های دینی‌شان، از زبان و رفتار پدر و مادر به اینها منتقل شده بود؛ این صدا امروز ضعیف شده» (۱۴۰۲/۰۴/۲۱)
حاجی‌طاهری‌ها تصریح کرد: حضور در هیئت لازم است ولی کافی نیست. نقش اساسی روضه خانگی و خانوادگی، هم‌چنین گفتگوهای دونفره با کودکان پیرامون اهل‌بیت(ع) و هیئت را نباید فراموش کرد. با برگزاری روضه خانوادگی در منزل خودمان، هم برکت و نور اهل‌بیت را در خانه‌هایمان ساری و جاری کرده‌ایم، هم کودک شاهد این‌همانی خانه و هیئت و این‌همانی ظاهر و باطن والدین خواهد بود، هم یک هیئت شخصی‌سازی‌شده و مناسب با کودکان برگزار کرده‌ایم، هم در فرآیند آماده‌سازی و برگزاری روضه خانگی فضای انتقال معارف نسلی را فراهم کرده‌ایم.
وی در ادامه گفت: لازم است گاهی از زاویه نگاه کودک به رفتار خود و سایر عزاداران در هیئت بنگریم و سعی کنیم به شبهات و سؤالات احتمالی او پاسخ دهیم. فکر نکنیم که «حالا بچه است و نمی‌فهمد.» مثلاً نیاز است علت گریه را سربسته و اجمالی، توضیح دهیم. هم‌چنین سعی کنیم در جلوی کودکان از گریه‌های خیلی شدید و ناراحت‌کننده بپرهیزیم.
این کارشناس اظهار کرد: گاهی سکوت در برابر سؤالات ذهنی کودک، موجب شکل‌گرفتن این تلقی در کودک می‌شود که «هیئت جای خوبی نیست! چون اشکِ پدر و مادر من رو درمیارن!» کودک منطقی ندارد که به کمک آن بتواند، پاسخگوی این سؤالات باشد. در نهایت ممکن از هیئت و حتی از اهل‌بیت(ع) که جانم به فدایشان بیزار شود.
حاجی‌طاهری‌ها در پایان گفت: پاسخ عملی دیگر به این سؤال، حضور در هیئت در اعیاد و جشن‌های اهل‌بیت(ع) است تا کودکان همان افراد و همان فضا و همان اذکار را غرق در نشاط و شادی هم درک و مشاهده کنند و خودشان هم به شادی برای اهل‌بیت(ع) بپردازند. با بزرگداشت اعیاد و ولادت بکوشیم حب اهل‌بیت(ع) در دل کودکان ریشه بدواند.
